ناسزاگویی ها واهانتها را کنار بگذاریم/مناظره های امام رضا سبب تقویت مکتب تشیع شد/ سیاست مدونی برای مناظره درحوزه های علمیه وجود ندارد؛گفت وگوبا عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
ناسزاگویی ها واهانتها را کنار بگذاریم/مناظره های امام رضا سبب تقویت مکتب تشیع شد/ سیاست مدونی برای مناظره درحوزه های علمیه وجود ندارد؛گفت وگوبا عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
شفقنا(پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه)- عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی معتقد است: بهترین کار برای رفع کمبودها در زمینه مناظره، حاکم کردن عقلانیت به جای احساسات و تعصب است؛ باید حق را ترویج کنیم و در مناظرات دنبال حق باشیم و تعصبات و ناسزاگویی ها و اهانتها را کنار بگذاریم و با جدال احسن و زبان حق، مکتب اهل بیت را ترویج کنیم.
حجت الاسلام والمسلمین محمد غفوری در گفت وگو با شفقنا دوران حضور امام هشتم از مدینه به مرو و استقرار ایشان در این سرزمین را دوران ویژه ای دانست و اظهار داشت: مامون عباسی اهل فضل و دانش بود و به همین دلیل در دوران خلافت وی، علما و دانشمندان مورد توجه بودند و علم و دانش در این زمان از رشد قابل توجهی برخوردار بود.
او تاسیس دارالحکمه در بغداد و ترجمه آثار ملتهای دیگر را زمینه ساز ورود دانش و اندیشه ها به حوزه تمدن اسلامی دانست و گفت: زمانی که مامون در مرو است، علمای زیادی از ادیان مختلف در خراسان حضور دارند و بسیار فعال هستند و به نوعی خراسان محل تبادلات علمی و اندیشه ای است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با تشریح فضای خراسان در زمان امام رضا(ع) بیان داشت: جاذبه مرکز خلافت برای علما از یکسو و اندیشه های مختلف از سوی دیگر می توانست از جهت حضور امام هشتم شیعیان قابل توجه باشد.
او در خصوص انجام آزادانه مناظرات از سوی امام رضا(ع) گفت: بدون تردید حضور امام هشتم در مرو و پذیرش ولایتعهدی با اجبار و اکراه بود و مناظرات هم از سوی مامون با اهداف شومی صورت می گرفت؛ تصور مامون از شخصیت امام رضا این بود که آن حضرت یکی از علمای مسلمانی است که در مدینه بوده و تنها با قرآن و سنت آشناست و به علوم دیگر اشرافی ندارد و لذا علمای ملحد و ادیان و فرقه های دیگر را دعوت کرد تا با علی بن موسی الرضا(ع) گفتگو کنند و تاکید کرد که همه آنها حضور داشته باشند و تصور می کرد با شکست امام رضا در این مناظرات می تواند ضربه سنگینی به شیعه وارد کند اما مشاهده می کنیم که امام رضا نه تنها دعوت به مناظره را رد نمی کند بلکه از آن استقبال هم می کند.
غفوری ادامه داد: گرچه احضار امام به مرو با اجبار بود اما پیشوای هشتم شیعیان سعی کرد از این سفر اجباری زمینه ای برای گسترش فرهنگ اسلام فراهم کند و درسی که از زندگی امام رضا می توان گرفت اینکه اگر زمانی شرایط برطبق خواست ما پیش نرفت ما می توانیم آن شرایط را به نفع خود تغییر دهیم.
او تصریح کرد: در سیره امام رضا(ع) می بینیم که در مسیر حرکت به مرو و مواجهه با مردم، فرهنگ اهل بیت(ع) را منتقل می کند و درواقع این سفر را ابزاری برای انتقال معارف شیعه می بیند و از این فرصت پیش آمده برای اثبات حقانیت اهل بیت استفاده می کند.
کارشناس سیره اهل بیت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی عنوان کرد: امام رضا در مسیر مرو، مناظره ای را در بصره دارند یا در نیشابور هزاران نفر جمع می شوند تا از فرزند پیامبر(ص) حدیث بشنوند و لذا امام رضا این مناظرات را فرصتی برای نشر معارف اسلام می بیند.
او با بیان اینکه تعداد مناظرات امام رضا(ع) برخلاف آنچه که تصور می شود، زیاد نیست؛ گفت: به طور کلی مامون با هدف تحقیر امام رضا(ع) دو مناظره برگزار می کند و بعد از نرسیدن به اهداف خود، این سیاست را کنار می گذارد و درواقع این زمینه را از امام می گیرد.
غفوری با بیان اینکه در مرکز خلافت، هم ملحدان و هم علمای مسیحی، یهودی، سابعی و زرتشتی حضور دارند، افزود: مامون در مناظره ای که ترتیب داده بود از این علما و نیز علمای فرق و مذاهب اسلامی به ویژه اهل تسنن هم دعوت کرده بود.
او در مورد موضوعات مناظره امام هشتم تصریح کرد: در مناظره معروفی که مامون ترتیب داده بود دو نفر به نمایندگی از مسیحیان، یک نفر به نمایندگی یهودیان، عالم بزرگ زرتشتی، یک نفر به نمایندگی از سابعی ها و…. حضور داشتند که امام رضا با اینها مناظره می کند؛ همچنین امام رضا مناظره ای با با محمد بن جحم داشته که تا حد زیادی دشمن اهل بیت بود یا عالم دیگری به نام سلیمان مروزی که از علمای آن خطَه بود و در مناظرات حریفی نداشت که ابتدا از مناظره سرباز زد اما مامون به وی گفت که در این مناظره شرکت کن و در یکی از این مباحث، علی بن موسی را شکست بده که ایشان در ابتدا مساله بدا را مطرح می کند که از جمله مسائل کلامی بین شیعه و سنی است و لذا امام رضا اینقدر آیات قرآن می آورد که سلیمان می گوید از این به بعد عهد می کنم که معتقد به بدا باشم. بعد پیرامون اراده و بحث قدیم و جدید بودن آن مناظره می کنند که ضعفها و عقب گردهای سلیمان مروزی، باعث خنده حضار می شود و لذا امام رضا از طرق مختلف، سلیمان را برمی گرداند تا اینکه به سلیمان توجه می دهند بحث را تمام کند و بیش از این، خود را سبک نکند.
مناظرات امام رضا عمدتا با علمای غیرمسلمان صورت گرفته است
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با تاکید بر اینکه عمده مناظره امام رضا(ع) با غیرمسلمانان بوده است؛ گفت: در یک جمعی که امام رضا و عده ای نشسته اند، فرد ملحدی می آید و وجود خداوند را منکر می شود که امام رضا(ع) وجود خداوند را از طرق مختلف اثبات می کند.
او به شیوه های امام رضا(ع) در مناظره اشاره کرد و ابراز داشت: آن حضرت در مناظرات این آزادی را به طرف مقابل می داد که آغازکننده مناظره باشند یا وقتی مامون به جاثلین نماینده مسیحیان می گوید سئوالات خود را بپرس می گوید چگونه شروع کنم وقتی ایشان به چیزهایی اعتقاد دارد که ما معتقد نیستیم و لذا امام رضا خطاب به این افراد می گوید اگر من با اعتقادات خود شما بحث کنم می پذیرید؟ بنابراین امام رضا شیوه های خاصی را در مناظرات دارند چون اولا امام رضا دنبال برتری جویی نیست بلکه می خواهد نتیجه مثبت و مطلوبی از این مناظرات بگیرد.
غفوری با بیان اینکه هدف امام رضا(ع) از مناظرات اثبات حق است، گفت: امام رضا در مناظرات خود کاملا رعایت حق را می کرد و عادلانه رفتار می نمود یعنی به گونه ای منطقی و مستدل و همه پذیر بحث می کند و در مناظرات به دنبال مشترکات می گردد.
او ادامه داد: امام رضا در مناظرات با غیرمسلمانان از قرآن و پیامبراکرم عدول می کند و می فرماید که من با انجیل و تورات خود شما حق را ثابت می کنم آیا می پذیرید؟ لذا از همان ابتدا اقرار می گیرد و یا در جاهایی شاهد و گواه می گیرد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه استفاده از منطق و مسائل عقلانی شیوه امام رضا در مناظرات است، عنوان کرد: امام هشتم در مناظرات با فرد مسلمان، از قرآن و روایات و سنت پیامبر(ص) سند می آورد و در مناظره با فرد غیر مسلمان به متون مذهبی خود ادیان و عقل و منطق استناد می کند تا همه حضار قانع شوند ضمن اینکه امام رضا(ع) در گفتار خود صادق هستند.
او با تصریح به اینکه امام رضا نماینده خاندان پیامبر(ص) و مدعی خلافت است، گفت: مامون در این مناظرات به دنبال اثبات این مساله است که اینها تنها ادعای خلافت را دارند اما صلاحیت لازم را ندارند لذا وقتی نماینده مامون برای دعوت امام رضا می آید حسن بن سهل نوفلی در خدمت امام بسیار نگران است که امام از عهده مناظره برنیاید اما امام رضا می فرماید مامون به آن نتیجه ای که می خواهد نمی رسد و پشیمان خواهد شد و می فهمد که جایگاهی که بر آن نشسته، حق او نیست.
اثبات حقانیت اسلام و پیامبر هدف امام رضا در مناظرات است
غفوری در مورد آثار این مناظرات اظهار داشت: یکی از آثار این مناظرات که در همان جلسه مشخص شد اینکه همه کسانی که در مرکز خلافت بنی عباس حضور دارند، وقتی موفقیت امام رضا را می بینند به حقانیت ایشان پی می برند از جمله عمران ساوی که به عنوان نماینده سابعی ها در این مجلس حضور دارد، بعد از مناظره به وحدانیت خدا و حقانیت اسلام پی می برد و مسلمان می شود و به سجده می افتد و بعد هم امام رضا ایشان را خصوصی دعوت کرده و هدایایی به او می دهد یعنی امام رضا به دنبال این است که حقانیت اسلام، پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) را اثبات کند.
او ادامه داد: آواز مناظره امام رضا در دربار بنی عباس یقینا به تمام خراسان و همه سرزمینهای اسلامی منتشر شد و مردم متوجه شدند خاندان اهل بیت از چنان عظمتی برخوردار هستند بنابراین حضور امام رضا(ع) و مناظرات ایشان در گسترش و تقویت تشیع نقش زیادی داشته است و می بینیم بعد از حضور امام رضا، تشیع در خراسان گسترش پیدا می کند و با حرکت رو به رشدی مواجه می شود و کم کم برخی مراکز به عنوان مرکز تشیع شناخته می شوند و علمای آنجا هم بعدها به عنوان علمای شیعه از آنجا برخاستند.
کارشناس سیره اهل بیت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در خصوص عدم بهره گیری جهان اسلام از سیره مناظراتی امام رضا(ع) در زمان حاضر گفت: مسئله مهم این است که باید شرایط مناظره فراهم باشد؛ شرایط مناظره تحت تاثیر شرایط سیاسی هم هست تا زمانیکه همه اوضاع کشورها سیاسی باشد و به دین و اعتقادات سیاسی نگاه کنیم دیگر فضایی برای مناظره باقی نمی ماند.
او در عین حال بیان داشت: هدف از مناظره اگر غلبه یک طرف بر دیگری باشد فایده ندارد لذا همانند امام رضا(ع) مناظرات باید با هدف اثبات حق باشد اما متاسفانه تعصبات دینی و مذهبی به قدری رشد کرده که کمتر عالم مسیحی حاضر به مناظره با عالم مسلمان است.
غفوری با بیان اینکه راه مناظره با علمای اسلام به روی اسقف ها و کشیشان بسته نیست؛ عنوان کرد: سیاستمداران آنچنان دیوار بین ادیان را بلند کرده اند که علما نمی توانند با یکدیگر مناظره کنند یا این شرایط برای آنها فراهم نمی شود یعنی یا آنها تصور می کنند که امکان مناظره نیست یا تصور می کنند اسلام باطل است و با باطل نمی خواهند مذاکره کنند یا از این طرف اگر کسی بخواهد با آنها مناظره کند آن را راهی برای گسترش تندروی ها می دانند.
او با بیان اینکه در مورد مناظره علمای فرق و مذاهب اسلامی با یکدیگر هم شرایط مشابهی حاکم است، گفت: اگر علمای شیعه با علمای سنی بخواهند با یکدیگر گفتگو و مناظره کنند، این فضا هست اما در حالیکه این مناظرات باید برای تقریب و نزدیک شدن به یکدیگر باشد، برای از میدان به درکردن طرف مقابل استفاده می شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با مقصر خواندن سیاسیون در به وجود آوردن این فضا ابراز کرد: منافع حکومتها در این است که همه چیز امنیتی و سیاسی باشد تا به مطامع خود دست پیدا کنند.
سیاست مدونی برای مناظره در حوزه های علمیه وجود ندارد
به گفته غفوری، مناظره فن و شیوه است و مناظره کننده باید مستدل و با روشهای اقناعی مناظره کند لذا تربیت نیروهایی که توانایی مناظره داشته باشند مساله مهمی است یعنی حوزه های علمیه باید به سمت پرورش و تربیت چنین نیروهایی حرکت کند اما متاسفانه چنین سیاست مدونی در حوزه های ما وجود ندارد.
او به بیان نمونه ای از مناظرات امام رضا(ع) پرداخت و افزود: وقتی ملحدی به امام رضا عرض کرد که او کجاست؟ امام سئوال این فرد را اینگونه اصلاح کرد که او کسی است که این کجا و چگونگی را آفریده است یعنی متوجه باشد که مناظره کننده نباید در دام طرف مقابل بیفتد و لذا مناظره را به سمتی که مایل است بکشاند و حق را اثبات کند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تاکید کرد: متاسفانه حوزه های ما برنامه تدوین شده ای در این زمینه ندارند اما افرادی هستند که با دیگران مناظره می کنند البته آن طرف و نزد اهل سنت هم برنامه و سیاستی برای مناظره وجود ندارد جز اینکه بگویند شیعه ناحق است.
او بهترین کار برای رفع این کمبودها را حاکم کردن عقلانیت به جای احساسات و تعصبات دانست و ادامه داد: باید حق را ترویج کنیم و در مناظرات دنبال حق باشیم و تعصبات و ناسزاگویی ها و اهانتها را کنار بگذاریم و با جدال احسن و زبان حق، مکتب اهل بیت را ترویج کنیم.
غفوری با تاکید بر اینکه ائمه(ع) هیچگاه با دشنام پیش نرفتند، افزود: امامان شیعه همواره با ملایمت و زبان مستدل و منطق از سنت پیامبر(ص) دفاع کردند و با شفقت و مهربانی توانستند بسیاری از مخالفان را جذب کنند بنابراین ما هم به عنوان پیروان اهل بیت باید با محبت، حق را ترویج کنیم و با نرمی و ملایمت با طرف مقابل صحبت کنیم و بعد آنها را دعوت به گفتگو کنیم وقتی انها محبت را از ما ببینند حاضر به گفتگو خواهند شد.
او پیشنهاد کرد: راه تعصب را ببندیم و این حربه خطرناک را که راه گسترش حق را سد می کنند کنار بگذاریم.
تخصصی کردن علوم راه جبران کمبودها در زمینه گفتگوهای بین مذهبی و بین الادیانی است
این پژوهشگر حوزوی با بیان اینکه بهادادن به برخی رشته ها در حوزه های علمیه سبب غفلت از سایر رشته ها و دروس می شود، ابراز کرد: تمام تکیه ما نباید بر فقه و اصول باشد بلکه نیازمند فلسفه به عنوان زبان عام و منطق هستیم بنابراین اگر فلسفه را کنار بگذاریم طبیعی است در شرایطی که با فیلسوفان مواجه می شویم حرفی برای گفتن نداریم.
او تصریح کرد: ما نباید راه را برای گسترش و بسط و تربیت نیروها ببندیم بلکه باید ملزم به تخصصی شدن علوم در حوزه ها مانند گذشته شویم و علوم را به اسلامی و غیراسلامی تقسیم نکنیم لذا در گذشته بزرگانی داشتیم که در علوم مختلف صاحب نظر بودند مانند علامه طباطبایی یا علامه حسن زاده آملی که یک ریاضیدان بزرگ است.
غفوری تاکید کرد: به علوم جانبی باید بها داده و به عنوان علوم لازم حوزوی به متن بیاوریم و علومی که باعث تقویت دین و مکتب می شود را انجام دهیم و کسانی را تقویت کنیم که با کتابهای آسمانی همچون تورات و انجیل آشنا شوند و به مشترکات و تفاوت اینها دست یابیم تا هنگام مناظره با اینها به مشترکات و تفاوتهای آنها آشنا باشیم و راه آن هم این است که غیرمتعصبانه وارد شویم و نیروهایی در حوزه های مختلف تربیت کنیم.
او در پاسخ به این سئوال که نمونه هایی از مناظرات در طول تاریخ حوزه های علمیه وجود دارد، «ردیَه» نوشتن را از سنتهای مسلمانان دانست و گفت: اگر این را مناظره بدانیم باید بگوئیم که مواردی از این دست چه در قرون گذشته و چه در سده های اخیر فراوان دیده شده است اما در دوران آیت الله العظمی بروجردی گفتگوها بیشتر جنبه تقریبی و برجسته کردن مشترکات داشته است.
