ضعف پژوهش کشور در نبود کار گروهی است/ استثمار علمی، مانع کار پژوهشگران
ضعف پژوهش کشور در نبود کار گروهی است/ استثمار علمی، مانع کار پژوهشگران
پژوهشگر برتر استان قزوین می‌گوید: «استثمار علمی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات بر سر راه پژوهش کشور است؛ زیرا از پژوهش‌های انجام‌شده هیچ چیزی عایدمان نمی‌شود و همه منافع به کشورهای خارجی خواهد رسید.»
مهدی خلج پژوهشگر برتر (۹۸) استان قزوین دارای مدرک دکتری تخصصی شیمی گرایش معدنی از دانشگاه بوعلی سینای همدان و عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوئین‌زهراست.
وی در خانواده کاملاً سنتی و مذهبی در اشتهارد بزرگ شده و بعد از عضویت در هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی بوئین‌زهرا توانسته حدود ۶۰ مقاله ISI چاپ کند، ۱۹ طرح پژوهشی انجام داده و دو کتاب تخصصی مربوط به دانشجویان ارشد و دکتری به‌نام‌های «طیف‌سنجی در شیمی معدنی» و «شیمی رنگ» در حوزه رشته شیمی منتشر کرده است.
مهدی خلج با بیان اینکه سه سال پیاپی به‌عنوان پژوهشگر برتر استان قزوین انتخاب شده‌ام، درباره شاخص‌ها و مؤلفه‌های انتخاب پژوهشگر برتر می‌گوید: «چاپ مقاله ISI، انجام طرح‌های پژوهشی، تولید به‌صورت ثبت اختراع، چاپ کتاب، سردبیری مجلات علمی پژوهشی و قرارگرفتن در هیئت داوران، مجلات علمی پژوهشی و ISI خارجی ازجمله شاخص‌های انتخاب پژوهشگر برتر بوده که تجربه داوری مجلات علمی پژوهشی داخلی مثل شیمی مهندسی و شیمی ایران و سه مجله معتبر بین‌المللی ISI را نیز دارم.»
وی درباره موانع پیش‌روی پژوهشگران و فعالیت‌های پژوهشی در کشور عنوان می‌کند: «پژوهشگران ایرانی استثمار علمی می‌شوند؛ چراکه یک‌سری کشورهای پیشرفته مجلاتی منتشر می‌کنند که ابتدا پژوهش‌های مورد نیاز صنعت کشور خود را به‌عنوان مقاله در آنها چاپ می‌کنند و اگر پژوهشگر کشورهای دیگر بخواهند مقالات‌شان در این مجلات چاپ شود، باید در رابطه با همان مقاله چاپ‌شده، تحقیق کنند.»
پژوهشگر برتر استان قزوین با بیان اینکه اکثر تحقیقات پژوهشی مناسب نیست و فقط برای کشور هزینه دارد، مطرح می‌کند: «پژوهشگران ما مواد اولیه را با قیمت‌های گزاف از خارج کشور خریداری می‌کنند و پژوهش‌هایی که آن کشورها نیاز دارند را روی موضوعات مورد نظر انجام می‌دهند، ماه‌ها وقت می‌گذارند و نیروی تحصیل‌کرده‌ای که کشور برای آن هزینه کرده، روی پروژه‌ها آن کار می‌کنند و نتایج دیتاها را در فرمتی که کشورهای خارجی می‌خواهند، می‌فرستند و بعد از آنها خواهش می‌کنند که نتیجه تحقیقات را چاپ کنند.!
به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی بوئین‌زهرا، استثمار علمی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات مسیر پژوهش در ایران است و از پژوهش‌ها چیزی عاید کشور نمی‌شود و همه منافع آن به کشورهای دیگر خواهد رسید.
خلج اضافه می‌کند: «مثالی که می‌توان برای روشن شدن بهتر این مسئله زد اینکه کشورهای خارجی از یک تیم پژوهشی می‌خواهند درباره دُم هواپیما تحقیق کنند یا از تیم دیگری می‌خواهند در مورد بال هواپیما تحقیق کند و از یکی دیگر می‌خواهند در مورد موتور هواپیما تحقیق انجام دهد که در آخر با کنار هم قراردادن آنها می‌شود یک هواپیما؛ زیرا هر تیمی قسمتی از آن را تحقیق و بررسی کرده بدون اینکه بداند اصلاً چرا آن را تولید می‌کند؛ اما برای آنها (کشورهای خارجی) که می‌فرستند، می‌شود هواپیما و از آن استفاده می‌کنند.»
پیشبرد نقشه راهبردی با استثمار علمی
وی ادامه می‌دهد: استثمار علمی نه فقط برای کشور ما بلکه برای کشورهای جهان سوم، مثل هند، چین، پاکستان و کشورهای آسیایی است که با انجام تحقیقات پژوهشی مورد نیاز دیگران، موجب می‌شود که آنان فقط با کنار هم گذاشتن تحقیقات پژوهشی، نقشه راهبردی خود را بدون اینکه حتی یک سنت هم هزینه کنند، به‌راحتی به دست آورده و از آن استفاده می‌کنند؛ چراکه روی پازل‌هایی که آنها می‌خواهند مشغول کار هستیم؛ اما نهایتاً آنها می‌دانند چه می‌خواهند که بهترین واژه برای این اقدام «استمثار علمی» است.
پژوهشگر برتر استان قزوین توضیح می‌دهد: «اگر بتوانیم مجلاتی را در داخل کشور داشته باشیم که مجلات بین‌المللی باشند، می‌توانیم برعکس عمل کنیم. یعنی نیازهای پژوهشی خود را توسط تیم‌های پژوهشی سراسر دنیا انجام داده و دیتاهای آنان را بگیریم؛ اما الان دارد برعکس انجام می‌شود و پازل‌های تحقیقاتی کشورهای مختلف اروپایی و آمریکایی را انجام می‌دهیم.»
خلج با بیان اینکه ۶۰ مقاله ISI چاپ کرده که هیچ مشکلی از کشور حل نمی‌کند، می‌افزاید: «استادان بسیاری در کشور داریم که برخی پروفسور نیز هستند و هر کدام ۱۵۰ تا ۲۰۰ مقاله دارند و در مجموع می‌شود حدود ۲ هزار مقاله. از آنان سؤال کنید که این ۲ هزار مقاله جز هزینه چه آورده‌ای برای کشور داشته؟ آیا یکی از مشکلات صنعت و یا جامعه را حل کرده است؟ قطعاً نه و فقط دیتاهایی بوده که سالانه جمع‌آوری‌شده و با نام تحقیقات پژوهشی به کشورهای دیگر ارسال شده است.»
وی درباره جایگاه کشورمان در مورد پژوهش در عرصه منطقه و بین‌الملل اظهار می‌کند: «ازنظر تولید علم به‌صورت مقاله، جایگاه خیلی خوبی در منطقه داریم و توانسته‌ایم از کشورهای اطراف پیشی بگیریم؛ اما در قسمتی که ضعف داریم این است که کار گروهی نداریم و هر قسمت کار خودش را کرده بدون اینکه استفاده‌ای از تلاش‌ها بشود.»
پژوهشگر برتر استان قزوین درباره ضعف کار گروهی توضیح می‌دهد: «برای مثال در شیمی ماده‌ای را سنتز کردم که خاصیت ضدسرطانی دارد و آنتی‌کنسر است و این تحقیق احتیاج دارد که تیم دیگری آزمایش‌های بالینی را روی موش یا حیوانات دیگر انجام دهد تا بررسی شود که خاصیت ضد سرطانی آن بیشتر از داروهایی موجود در بازار بوده یا نه؟ اگر بیشتر است، حالا یک تیم داروسازی آن را تبدیل به دارو کند؛ اما این فرآیند در کشور انجام نمی‌گیرد و ماده‌ای با این همه هزینه سنتز شده در حد یک مقاله باقی می‌ماند.»
ایجاد تیم‌های پژوهشی برای حل مشکل کار گروهی
خلج تصریح می‌کند: «برای حل مشکل کار گروهی باید دو کار انجام دهیم، نخست اینکه تیم‌های پژوهشی مختلف بین‌رشته‌ای را ایجاد کنیم که بتوانند اول تا آخر کار را پیش ببرند و از آغاز مشخص باشد که کجا می‌خواهیم برویم، نه اینکه بر اساس موادی که داریم یا داشته‌هایی که داریم، کاری را تعریف کنیم و نتیجه آن بشود چاپ مقاله‌ای که آورده‌ای برای کشور ندارد.»
وی اضافه می‌کند: «از طرف دیگر باید مقالات را کاربردی کنیم. یعنی استاد، پژوهشی را انجام دهد که نتیجه آن علاوه بر چاپ مقاله ISI مشکلی از مشکلات کشور و به‌ویژه صنعت را هم حل کند. متأسفانه مشکلی که الان وجود دارد، نه صنعت خود را نیازمند به دانشگاه می‌داند و نه دانشگاه خود را نیازمند به صنعت، برای همین است که ارتباط صنعت و دانشگاه با وجود تأکید و فرمایش مقام معظم رهبری که اهتمام بسیار جدی دارند، صنعت با دانشگاه گره بخورد، این اتفاق نمی‌افتد.»
پژوهشگر برتر استان قزوین تشریح می‌کند: «اگر بیاییم دانشگاه‌های دولتی که بودجه‌های خیلی زیادی را می‌گیرند، وادار کنیم تا بخشی از هزینه‌های خود را از صنعت به دست بیاورند، آنها مجبور می‌شوند قراردادهای صنعتی ببندند که با این راهکار هم مشکلات صنعت حل می‌شود و هم بودجه‌ای برای دانشگاه تولید می‌کنند؛ اما وقتی می‌آییم و از فروش نفت به این دانشگاه‌ها بودجه می‌دهیم، دانشگاه نیازی احساس نمی‌کند که برود به سراغ صنعت و درآمدزایی کند.»
خلج ادامه می‌دهد: «دانشگاه‌های بزرگ دنیا علاوه بر اینکه برای دولت‌ها هزینه ندارند، تولید هم دارند. یعنی پروژه‌های صنعتی را از سراسر دنیا جذب کرده و با قراردادهای کلانی که منعقد می‌کنند، علاوه بر اینکه خرج دانشگاه را درمی‌آورند با مالیاتی که می‌دهند برای دولت درآمدزا هستند؛ اما دانشگاه‌های ما فقط برای کشور هزینه دارند.»
قراردادهای پژوهشی صوری هستند
وی اضافه می‌کند: «قراردادهای پژوهشی که بسته می‌شود، اکثراً صوری است. یعنی نتیجه آن پولی است که به جیب استاد یا استادان می‌رود و مشکلی از جامعه حل نمی‌کند. باید خیلی دقیق به این موارد نگاه کنیم و نباید نگاه سطحی به پژوهش داشته باشیم.»
پژوهشگر برتر استان قزوین خاطرنشان می‌کند: «الان بودجه خوبی را برای پژوهش می‌گذاریم. دستگاه‌ها باید یک درصد از هزینه‌های خود را در پژوهش هزینه کنند؛ اما هیچ‌کدام از این پژوهش‌ها هدفمند نیست، نخستین کاری که باید انجام دهیم این است که پژوهش‌های خود را هدفمند کنیم. وقتی پژوهش هدفمند شد، به‌تدریج بقیه مراحل اتفاق می‌افتد و مشکلات صنعت و جامعه حل می‌شود، علم به تولید ثروت می‌انجامد، تولید ثروت باعث ایجاد کار شده و بیکاری را کاهش می‌دهد. در مجموع همه اینها مثل یک زنجیر به هم وابسته است.»
خلج عنوان می‌کند: «نیروهای نخبه زیادی در کشور داریم و درست است که ازنظر امکانات پژوهشی در سطح عالی نیستیم؛ اما امکانات پژوهشی خوبی داریم که با همین امکانات می‌توانیم مشکلات خود را حل کنیم، این مهم اراده جدی می‌خواهد که سروسامانی به امر پژوهش بدهد.»
انا
