روشن شدن کبریت پرخطر فرونشست در دشت قزوین

روشن شدن کبریت پرخطر فرونشست در دشت قزوین/ عدم کنترل برداشت آب‌های زیرزمینی مرگ دشت را در پی دارد

فرونشست دشت قزوین از سه سانتی متر در دهه گذشته به ۱۲ سانتی متر در سال رسیده که خشکسالی و افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی عامل اصلی این پدیده است و این امر تهدیدی جدی برای استان است که می‌تواند خسارت‌های غیرقابل جبرانی را برای زیرساخت‌ها، راه و شهرها ایجاد کند.

در قزوین، کمبود بارش‌ها و برداشت‌های بی رویه از منابع آب‌های زیرزمینی در سال‌های اخیر باعث شده پدیده فرونشست در استان قزوین روز به روز افزایش پیدا کند.

به طوری که طبق بررسی‌های علمی انجام شده در چند پژوهش دانشگاهی پایان نامه‌ای، دشت قزوین در بین سال‌های 82 تا 89 سالانه بین 2.5 تا 3 سانتی‌متر و در مجموع این هفت سال 30 سانتی متر فرونشست داشته است و این میزان از آبان 89 تا آبان 90 به 8 سانتی متر در سال افزایش پیدا کرد.

همچنین طبق اعلام کارشناس کمیته تحقیقات شرکت آب منطقه‌ای قزوین، نتایج یک پژوهش بین سال‌های 2015 تا 2018 نشان داد که نرخ فرونشست متوسط سالانه آبخوان دشت قزوین برابر با 3.25 سانتیمتر و حداکثر مقدار آن برابر با 12.9 سانتی متر است.

در سال گذشته مدیرکل مدیریت بحران وقت استان هم اعلام کرده بود که 45 درصد دشت قزوین دچار فرونشست شده است که در محدوده آن 130 روستا و بیش از 90 هزار نفر جمعیت زندگی می‌کند و سالانه 2 تا 17 سانتی‌متر فرونشست داریم که در کنار افت سالانه 50 سانتی‌متری چاه‌ها تهدید جدی برای استان به شمار می‌آید و در مجموع به غیر از محدوده آوج سایر شهرستان‌های قزوین با فرونشست زمین مواجه هستند.

فرونشست ۱۲ سانتی متری دشت قزوین

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قزوین درباره میزان افت منابع آب‌های زیرزمینی  گفت: میزان افت منابع آب‌های زیرزمینی در سال‌های مختلف متفاوت است و قبل از سال 93 تا حدود یک متر و 70 سانت هم افت داشتیم اما بعد از آن و با آغاز اجرای طرح‌های تعادل بخشی این میزان بسیار کاهش پیدا کرد و حتی در برخی سال‌ها به صفر رسید اما در سال 1400 و 1401 و مواجهه با خشکسالی و کمبود آب‌های سطحی و کاهش میزان آب رودخانه‌ها، میزان آب‌های زیرزمینی تا 70 سانتی متر کاهش پیدا کرد.

یدالله ملکی ادامه داد: نهادهای مختلفی مطالعاتی را درباره فرونشست انجام داده‌اند، طبق بررسی شرکت آب منطقه‌ای، میانگین فرونشست سالانه بین 3 تا 12 سانتی متر محاسبه شده که البته این میزان در سال‌های مختلف بسته به شرایط متفاوت است، ضمن اینکه در شمال دشت قزوین با وجود کانال‌های آب فرونشست جدی نداریم.

وی با اشاره به اینکه 70 درصد چاه‌های مجاز استان به کنتور هوشمند مجهز هستند گفت: نصب کنتورهای هوشمند و تاسیس رصد خانه آب در کنار مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز به کنترل میزان مصرف منابع آب‌های زیرزمینی و کاهش مصرف کمک خواهد کرد.

ملکی با تاکید بر مصرف بهینه منابع آبی در راستای کاهش فرونشست اظهار کرد: منابع آبی جزو انفال بوده و اشخاص نسبت به آن مالکیت ندارند و صرفا حق بهره برداری از منابع در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد از این رو باید طبق چیزی که قانون مشخص کرده برداشت صورت گیرد، ضمن اینکه استفاده از روش‌های نوین کاشت و آبیاری هم دارای اهمیت است، امروزه در دنیا روش‌های سنتی برداشت آب منسوخ شده اما در استان بیشتر کشت‌ها به روش سنتی است که باید اصلاح شود.  

انجام مطالعات درباره فرونشست پیش از اجرای طرح‌های توسعه شهری

با فرونشست زمین، راه‌ها و ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها هم در معرض خطر قرار خواهند گرفت و درصورت پیشروی فرونشست‌ها به سمت مناطق مسکونی ممکن است با یک فاجعه مواجه شویم.

مدیرکل راه و شهرسازی استان قزوین  با بیان اینکه بیشتر فرونشست‌های استان تا کنون بیشتر در حریم خارج از شهرها و مناطق مسکونی بوده گفت: فرونشست دشت قزوین از سال‌ها پیش آغاز شده و بیشتر در منطقه بوئین زهرا شاهد این پدیده هستیم و بیشترین عاملی هم که در بروز آن تاثیر داشته برداشت بی رویه از آب‌های زیرزمینی و کاهش سطح این منابع است.  

سید علی هاشمی ادامه داد: اداره کل راه و شهرسازی زمانی که پروژه‌ای برای ساخت و همچنین توسعه شهری مطرح می‌شود مطابق با سند بالا دستی و با در نظر داشتن طرح آمایش سرزمینی توضیحات لازم را ارائه داده و همچنین قرار داشتن پروژه در محدوده مجاز یا غیرمجاز را مطرح می‌کند تا تصمیمات براساس آن اتخاذ شود.

وی عنوان کرد: در توسعه شهرها که توسط مشاور صورت می‌گیرد و همچنین در هر پروژه‌ شهرسازی پیش از هرگونه اقدام مجاز از دستگاه‌های مختلف استعلام گرفته می‌شود تا اجرای پروژه در مکان مناسب صورت گیرد و کمتر در معرض خسارات و آسیب‌هایی مانند فرونشست قرار گیرد.

این مسئول با تاکید بر اینکه انجام پژوهش پیش از هرگونه اقدام ضرورت دارد، گفت: باتوجه به اینکه فرونشست می‌تواند یکی از عوامل مهم آسیب زا باشد باید مطالعات لازم از طرف نهادها و دستگاه‌های مختلف متولی انجام شود تا اگر سمت پیشرفت فرونشست‌ها به طرف مناطق مسکونی بود پیش از هرگونه خسارت تصمیمات پیشگیرانه اتخاذ شود.

استفاده از نظر مشاوران دانشگاهی برای مقابله با فرونشست

مدیرکل مدیریت بحران استانداری هم با بیان اینکه مطالعات پژوهشی در راستای اقدامات پیشگیرانه و کنترل فرونشست نقش اساسی دارد، گفت: براساس قانون مدیریت بحران راه شهرسازی وظیفه دارد درباره فرونشست، لغزش و رانش زمین و گسل‌ها مطالعات را انجام داده و اقدامات لازم را داشته باشد و در نشست‌های مدیریت بحران هم از این نهاد درخواست پیگیری شده است.

محمدرضا علیمی ادامه داد: در مدیریت بحران هم کمیته‌ای تخصصی درباره این امر وجود دارد و از حضور مشاوران دانشگاهی استفاده می‌کنیم؛ چرا که فرونشست می‌تواند در زمینه‌های مختلف از جمله راه، راه آهن و زیرساخت‌ها آسیب زا باشد.

وی با تاکید بر اینکه فرونشست هم مانند زلزله یک تهدید جدی خاموش است، اظهار کرد: لازم است با توجه به شرایط استان ضمن کنترل فرونشست و اقدامات لازم در حوزه جهاد کشاورزی، زیرساخت‌ها، آب منطقه‌ای و راه و شهرسازی از نظر روش‌های مقابله با خطر هم آمادگی داشته باشیم.

روش‌های سنتی کشت و آبیاری عاملی مهم در فرونشست

روش‌های کشاورزی هم از جمله مواردی است که در فرونشست نقش مهمی را ایفا می‌کند، در حال حاضر که با افت سطح آب‌‌های زیرزمینی و کمبود بارش‌ها و خشکسالی مواجه هستیم توجه به روش‌های نوین آبیاری و کشت بیش از پیش ضرورت داشته و باید به آن توجه جدی داشته باشیم البته در استان در راستای سیستم نوین آبیاری اقداماتی صورت گرفته اما همچنان تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم چرا که همچنان روش‌های سنتی بر روش‌های نوین غلبه دارند.

در وضعیتی که با آن مواجه هستیم اگر اقدام جدی برای کنترل مدیریت منابع آبی صورت نگیرد در آینده سرنوشت خوشایندی منتظر ما نیست و ممکن است بحرانی جدی از دل فرونشست سر برآوررد.

همچنین باید توجه داشت، با اینکه در طرح‌های توسعه مخاطرات مختلف از جمله فرونشست مورد مطالعه قرار می‌گیرد و از این منظر ما به سمت فرونشست نرویم اما با ادامه روند موجود این امکان وجود دارد که فرونشست به سمت ما حرکت کند، بنابراین با در نظر داشتن این موضوع مهم که فرونشست در صورت بروز به هیچ وجه قابل بازگشست نیست، بهترین و موثرترین راه، پیشگیری و مقابله است.

ایلنای قزوین