تعزیه هنری به قدمت یک کشور

 استان قزوین به عنوان یکی از اصلی ترین خاستگاه های هنر تعزیه در کشور، مهد رشد و تربیت اساتید و نخبگان این فرهنگ شفاهی و هنر آیینی است.

 هنر آئینی تعزیه یکی از نمادهای کهن و با ریشه در ایران اسلامی است که از دل سوگواره‌های دیرینه مذهبی این خاک برآمده است.

مردمی که پیوندی ناگسستنی با اهل بیت دارند، سالهاست در این هنر نمایشی کهن، عشق و ارادت خود را به اهل بیت و مخصوصاً شهدای کربلا ابراز می‌کنند. این در حالی است که قزوین از دیرباز به عنوان یکی از اصلی ترین خاستگاه‌های هنر تعزیه در کشور شناخته شده و اساتید بزرگی را به این عرصه معرفی کرده است.

خاندان شهید بابایی و زمانی و خیلی از بزرگان هنر تعزیه کشور در قزوین سالهاست که با گوشت و پوست خود این هنر اصیل و فرهنگ شفاهی را به نسل امروز انتقال داده‌اند.

در این مسیر اساتیدی همچون حاج محمد بخشی‌نیا نیز نقشی بی بدیل و ماندگار ایفا کرده‌اند و بدون شک نمی‌توان این هنر اصیل در قزوین را بدون نام آنها تصور کرد.

از ۱۲ سالگی وارد هنر تعزیه شدم

حاج محمد بخشی‌نیا بی شک یکی از بزرگان عرصه تعزیه در استان قزوین است. وی که از سن ۱۲ سالگی وارد عرصه شناخت از موسیقی شده در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌گوید: از سن ۱۲ سالگی در گروه موسیقی که در رشت تشکیل شده بود شرکت کردم و نت‌های موسیقی را تا حدودی آموختم. درست در همان سال‌ها در حالی که داشتم از کوچه‌ای عبور می‌کردم صدای شیپور شنیدم و نسبت به آن حساس شدم.

وی ادامه می‌دهد: صدای شیپور از خانه‌ای می‌آمد که در آن باز بود وارد خانه شدم نیمی از حیاط خانه خانم‌ها و نیم دیگر آقایان نشسته بودند و پیرمردی در حال شیپور زدن بود و حس حال عجیبی در این فضا حاکم بود.

این پیشکسوت هنر تعزیه عنوان کرد: پس از آنکه شیپور نواختن پیرمرد تمام شد به سراغ او رفتم و از او خواستم تا اجازه دهد من نیز شیپور بزنم پیرمرد مخالفت کرد و مجدد مشغول شیپور زدن شد.

وی ادامه داد: دلم تاب نیاورد باز از او درخواست کردم که اجازه دهد من نیز شیپور بزنم با اصرارهای مکرر من، اطرافیان نیز خواستار شدند تا پیرمرد شیپور را به من بدهد او نیز شیپور را به من داد و من شروع به نواختن کردم و آنچه که آموخته بودم را اجرا کردم.

استاد بخشی‌نیا گفت: اجرای من مورد استقبال پیرمرد و حضار قرار گرفت؛ از پیرمرد پرسیدم که در این مکان چه خبر است او گفت که بنا است تعزیه اجرا شود پرسیدم تعزیه چیست و او از من خواست تا به تماشای تعزیه بنشینیم.

وی افزود: تعزیه‌ای که پای آن نشسته بودم تعزیه ظهر عاشورا بود و من دیدم که مردی که کودک در بغل داشت برای کودک طلب آب کرد اما به جای آب به کودک تیر زدند دلم بسیار شکست و از طرفی هم سبک و هنر تعزیه به دلم نشست.

این استاد هنر تعزیه در ادامه با بیان اینکه این حضور من در آن مراسم مقدمه‌ای برای ورود به هنر تعزیه بود، تصریح کرد: پس از اتمام تعزیه شخصی که مسئول این کار بود از من خواست تا با آنها همکاری داشته باشم. من هم گفتم که چیز زیادی بلد نیستم و فقط ۱۱ یا ۱۲ سال سن دارم اما مسئول آن گروه از من خواست تا جزئی از گروه باشم و هنر شیپور زنی را در گروه فرا بگیرم.

وی افزود: اگرچه اصالتاً اهل قاقازان قزوین هستم اما به دلایلی تا سن ۱۷ سالگی در رشت زندگی کردم و سپس به تهران رفتم و در آنجا در کنار اساتید عرصه موسیقی و تعزیه این هنر را آموخته و همنشین بزرگان این هنر شدم و رتبه‌هایی نیز در سطح کشوری در این عرصه فرهنگی کسب کردم.

اجرای هنر تعزیه در پاریس و نیویورک

این استاد هنر تعزیه که در بیش از ۷ کشور بزرگ دنیا هنر آئینی تعزیه را اجرا کرده است، عنوان کرد: افتخار من این است که در کشورهای مختلفی از جمله فرانسه، ایتالیا، آمریکا، کویت، روسیه، آلمان، لهستان و سایر کشورها حاضر شدیم تا بتوانیم پرچم اباعبدالله را در کشورهای مختلف سراسر جهان به اهتزار درآوریم.

وی یکی دیگر از افتخارات خود را آشنایی با خانواده شهید عباس بابایی و و اجرای تعزیه در منزل آن شهید دانست و بیان کرد: سال ۴۷ به قزوین آمده و با حاج آقا بابایی پدر شهید سرلشکر بابایی آشنا شدم ایشان در آن زمان در بهداری مشغول فعالیت بود و منزل خود را به حسینیه تبدیل کرده بود و جمعه هر هفته در منزل خود تعزیه برگزار می‌کرد. البته برگزاری مراسم تعزیه در منزل ایشان تنها به روزهای جمعه خلاصه نمی‌شد و تعزیه در مناسبت‌ها و اعیاد مختلف از جمله عید قربان در منزل ایشان برقرار بود.

بخشی‌نیا با اشاره به خاطره‌ای از شهید بابایی گفت: روز عید قربان برای خواندن تعزیه ذبح حضرت اسماعیل در منزل شهید بابایی مشغول خواندن تعزیه بودیم که پدر ایشان در حالی که اشک‌هایش جاری بود نزد ما آمد و گفت که هرسال در این منزل به مناسب عید قربان قربانی می‌کرده و حالا دو قربانی در راه خدا داشته است و متوجه شدیم که ساعتی پیش عباس قهرمان نیز به جمع شهدا پیوسته است.

شهید بابایی عاشق علی اکبر (س) و قاسم (س) خوانی بود

وی افزود: خانواده شهید بابایی و مخصوصاً پدر این شهید جان و مال خود را صرف هنر آئینی تعزیه کرده بود و خیلی از امور تعزیه از جمله بافت زره و نسخه نویسی به عهده او بود و بسیاری از نسخه‌های تعزیه را نیز داشت و از همین جهت نقش بسیار مهمی در حفظ هنر تعزیه در قزوین داشت.

این استاد تعزیه اظهار کرد: شهید بابایی که افسر نیروی هوایی شده بود عاشق تعزیه بود و جمعه‌ها خود را به قزوین می‌رساند و نسخه خوانی می‌کرد و همراه پیشکسوتان تعزیه از جمله دایی خود و میرزا کرم تعزیه‌خوانی می‌کرد البته ایشان بیشتر نسخه‌هایی نظیر حضرت علی‌اکبر و حضرت قاسم را می‌خواند.

وی ادامه داد: شهید بابایی از زمان سربازی تا سرهنگی در ایامی که من به خاطر دارم به علت علاقه شدید به تعزیه در مراسم تعزیه حاضر می‌شد و به همراه پدر نسخه‌خوانی می‌کرد.

بخشی‌نیا عنوان کرد: بعد از شنیدن خبر شهادت ایشان نیز همه ما همراه با آلات موسیقی تعزیه تا پلیس راه رفتیم و پیکر مطهر ایشان را از پلیس راه با طبل، شیپور و سینه‌زنی تشییع کردیم و در مزار شهدای قزوین به خاک سپردیم.

قدمت هنر تعزیه از تاریخ و تمدن آمریکا بیشتر است

این استاد هنر آئینی تعزیه در پاسخ به این سوال که از نظر او هنر تعزیه چیست بیان کرد: بوروک یکی از کارگردانان مهم عرصه تئاتر بود که در مراسم جشن هنر به تعزیه‌خوانی علاقه بسیاری پیدا کرد و به واسطه همین علاقه در فستیوال ایتالیا، پاریس و نیویورک حاضر شد و در یکی از سخنرانی‌های نیویورک به قدمت ۳۵۰ ساله تعزیه اشاره کردند. این کارگردان بزرگ دنیا در یکی از فستیوال‌ها بیان کرده بود که نظیر این هنر را در هیچ کجا ندیده و قدمت این هنر بیشتر از قدمت تاریخ و تمدن آمریکا است.

وی با بیان اینکه بوروک تعزیه را یک هنر خودکارگردان می‌داند و ادامه داد: تعزیه یک هنر نمایشی زنده است و هنرمند حین خواندن شعر باید حرکات بدن را نیز برای اجرا نمایش با شعر تطبیق دهد.

بخشی‌نیا بیان کرد: از سوی دیگر تعزیه هنری است که شمشیربازی، موسیقی، سوارکاری و هنر حفظیات را در خود جای داده است.

وی در فراز پایانی گفتگوی خود تاکید کرد: در حال حاضر ۸۵ سال سن دارم و از دوران نوجوانی در مسیر اهل بیت برداشته و خود را عاقبت به خیر می‌دانم چراکه هرکس یک قدم برای امام حسین (ع) بردارد خود امام او را یاری می‌کند.

بدون شک سرمایه‌هایی همچون حاج محمد بخشی نیا در قزوین که خاستگاه و مهد هنر تعزیه است کم نیستند اما مهم آن است که بتوانیم از این سرمایه‌ها حفظ کنیم.

فراموش نکردن این اساتید ارزشمند، تلاش برای ثبت و حفظ دانسته‌ها و دانش عظیم آنها و تجلیل به موقع و به هنگام از این سرمایه‌ها گامی مهم برای حفظ هنر تعزیه محسوب می‌شود.

این در حالی است که باید زمینه انتقال دانش این پیشکسوتان به نسل جدید نیز فراهم شود و بدون شک دستگاه‌های فرهنگی در این زمینه نقشی مهم دارند.

مهر